Aktywność fizyczna jest definiowana jako dowolny ruch ciała wytwarzany przez mięśnie szkieletowe, który wymaga wydatku energetycznego [1] i obejmuje celową aktywność wykonywaną w ramach codziennych zajęć i ustrukturyzowanych programów ćwiczeń mających na celu poprawę lub utrzymanie sprawności, zdrowia i dobrego samopoczucia.   

Ćwiczenia to rodzaj aktywności fizycznej, która jest zaplanowana, ustrukturyzowana i często powiązana z powtarzalnymi ruchami. Aktywność fizyczna i ćwiczenia odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu, leczeniu i rehabilitacji wielu procesów chorobowych w połączeniu z innymi zdrowymi zachowaniami związanymi ze stylem życia i leczeniem.

Ćwiczenia mogą poprawić wydolność krążeniowo-oddechową (aerobową) i mięśniową, mobilność/elastyczność i skład ciała.[1-3] Przy przepisywaniu zindywidualizowanego programu ćwiczeń bierze się pod uwagę wiele elementów, w tym częstotliwość (jak często), intensywność (jak trudne), czas ( czas trwania lub jak długo), typ (tryb lub jaki rodzaj) i progresję (postęp ćwiczenia lub regresja). Jednak optymalny rodzaj lub ilość ćwiczeń w leczeniu bólu będzie się różnić w zależności od osoby. Nie wszystkie osoby reagują na interwencję fizyczną w podobny sposób, a u niektórych osób cierpiących na ból przewlekły może wystąpić zaostrzenie bólu po ostrym wysiłku fizycznym. 

Można spodziewać się krótkotrwałego, łagodnego nasilenia bólu po ostrym wysiłku fizycznym, szczególnie u osób niedoświadczonych w ćwiczeniach. Oczekiwanie to powinno zostać omówione z pacjentami i zarządzane przez zespół zintegrowanej opieki przeciwbólowej. Ponadto należy rozważyć dostosowanie planu ćwiczeń w zależności od indywidualnych cech, takich jak stan zdrowia, sprawność fizyczna, wiek i stan kliniczny, zamiast przerywać leczenie.

Do czynników prognostycznych złego wyniku zalicza się: wysoką intensywność bólu, dłuższy czas trwania bólu, ból wielomiejscowy, wcześniejsze epizody bólowe, lęk/depresję, większe cierpienie, złe strategie radzenia sobie, niższe wsparcie społeczne, starszy wiek, wyższą wyjściową niepełnosprawność, większe ograniczenie ruchu, silny ból katastrofalne skutki i wysoki strach przed ruchem/bólem.[4-7] Osoby z tymi cechami mogą wymagać dodatkowego wsparcia i mogą odnieść korzyść z wolno postępującego programu.

MECHANIZMY DZIAŁANIA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ I ĆWICZEŃ

Aktywność fizyczna i ćwiczenia wywołują efekty wielomodalne w całym spektrum biopsychospołecznym. Badania na zwierzętach wskazują, że ćwiczenia mogą prowadzić do zmian zarówno w obwodowym, jak i ośrodkowym układzie nerwowym, tkankach obwodowych i układzie odpornościowym.[8,9]

Literatura potwierdza te ustalenia, ponieważ osoby podejmujące regularną aktywność fizyczną wykazują mniejszy ból i mniej stanów zapalnych i lepsze gojenie tkanek.[9-12] Ponadto wykazano, że regularne ćwiczenia łagodzą współistniejące choroby psychiczne (strach przed ruchem, lęk, depresja), nastrój, jakość snu oraz funkcje fizyczne i poznawcze.[1,2,13]

DOWODY KLINICZNE NA WPŁYW AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ I ĆWICZEŃ NA BÓL

Zwiększanie aktywności fizycznej poprzez ćwiczenia zalecane jest jako środek zapobiegawczy zmniejszający ryzyko wystąpienia bólu przewlekłego oraz jako leczenie pierwszego rzutu mające na celu zmniejszenie bólu oraz poprawę funkcjonowania i jakości życia osób cierpiących na ból przewlekły.[14]

Zapobieganie: Brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia są szkodliwe dla zdrowia [13,15] i stanowią czynniki ryzyka rozwoju przewlekłego bólu; na przykład osoby regularnie ćwiczące zgłaszają mniejszy ból w okresie 12 miesięcy i są mniej narażone na rozwój przewlekłego bólu w porównaniu z osobami prowadzącymi siedzący tryb życia [16]. Ponadto regularna aktywność fizyczna i ćwiczenia pomagają zapobiegać innym chorobom niezakaźnym, takim jak choroby serca, udar , cukrzyca, kilka nowotworów, zdrowie psychiczne, jakość życia i dobre samopoczucie.

Leczenie: W kilku przeglądach wykazano, że aktywność fizyczna i ćwiczenia prowadzą do korzystnej poprawy zgłaszanego przez samych pacjentów bólu, sprawności fizycznej, funkcji psychologicznych i jakości życia w przypadku wielu schorzeń bólowych, w tym choroby zwyrodnieniowej stawów, bólu krzyża, fibromialgii i innych[13]. Chociaż w literaturze istnieją różne wyniki i rozmiary efektów, niespójności można potencjalnie przypisać małej liczebności próby, niedostatecznym badaniom, ograniczonej długoterminowej obserwacji oraz przestrzeganiu i czasowi trwania interwencji fizycznej.

PRAKTYCY PROMUJĄCY I ZALECAJĄCY AKTYWNOŚĆ FIZYCZNĄ I ĆWICZENIA

Wielu lekarzy uczy pacjentów na temat korzyści płynących z aktywności fizycznej i ćwiczeń fizycznych dla leczenia bólu i zdrowia, podczas gdy inni aktywnie przepisują, modyfikują i wprowadzają w życie określone zalecenia dotyczące ćwiczeń dla pacjentów w ramach planu opieki (fizjoterapeuta, chiropraktyk, specjaliści wychowania fizycznego i inni ). Integracja aktywności fizycznej i ćwiczeń fizycznych w ramach kompleksowego planu zarządzania wymaga od wszystkich praktyków zachęcania do aktywności fizycznej i ćwiczeń fizycznych jako interwencji oraz zrozumienia potrzeby zindywidualizowanego i skoncentrowanego na osobie podejścia. Należy podkreślić, że program ćwiczeń terapeutycznych powinien być objęty profesjonalnym nadzorem, aby wybrać działania, które są znaczące, możliwe do osiągnięcia i przyjemne dla każdej osoby oraz aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków, takich jak zaostrzenie bólu, przeciążenie,

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA I ĆWICZENIA W RAMACH ZINTEGROWANEGO PODEJŚCIA DO OPIEKI

Wszyscy lekarze należący do zintegrowanych zespołów zdrowotnych powinni rozumieć korzyści płynące z aktywności fizycznej i interwencji fizycznej oraz mieć świadomość, że reakcja na ostry atak bólu może być różna u różnych pacjentów.

Zintegrowany zespół leczenia bólu musi zająć się ogólnymi i szczegółowymi barierami utrudniającymi podejmowanie aktywności fizycznej i ćwiczeń, w tym bólem związanym z aktywnością, zmęczeniem, niepewnością, jaka dawka lub rodzaj jest optymalna, preferencjami dotyczącymi aktywności, indywidualnymi przekonaniami i negatywnymi oczekiwaniami dotyczącymi aktywności fizycznej i ćwiczeń z wcześniejszych doświadczeń.

Podczas gdy u niektórych pacjentów ból ulegnie zmniejszeniu lub nie ulegnie zmianie, u innych może wystąpić nasilenie bólu po wykonaniu pojedynczego wysiłku fizycznego lub ćwiczeń. Ból występujący w odpowiedzi na początkową ekspozycję na aktywność i ćwiczenia stanowi przeszkodę w przestrzeganiu zaleceń i wielu osobom trudno jest utrzymać rutynową aktywność fizyczną i ćwiczenia zalecane przez pracowników służby zdrowia. Zespół opieki zintegrowanej powinien przewidywać reakcję bólową na ostrą aktywność i ćwiczenia i nią zarządzać. Stosowanie strategii motywacyjnych, interwencji w zakresie zmiany zachowania, wsparcia społecznego, wyznaczania celów, ćwiczeń dostosowanych do indywidualnego tempa, edukacji i indywidualnych preferencji poprawia przestrzeganie ćwiczeń.[18] Dodatkowe metody terapeutyczne zapewniane w ramach zintegrowanego modelu leczenia bólu mogą również pomóc w radzeniu sobie z objawami wywołanymi wysiłkiem fizycznym, w tym przezskórną elektryczną stymulacją nerwów, terapiami manualnymi, akupunkturą, terapiami termicznymi i innymi.