24 lutego 2017 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął nowelizację ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Do 2017 roku zapis tej ustawy gwarantował prawo do opieki paliatywnej i łagodzenia bólu tylko chorym w stanie terminalnym.
W ramach obecnego zapisu: „Każdy pacjent ma prawo do leczenia bólu.
Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych jest zobowiązany podejmować działania polegające na określeniu stopnia natężenia bólu, leczeniu bólu oraz monitorowaniu skuteczności tego leczenia”.
Przepisy stanowią podstawę prawną gwarantującą opiekę przeciwbólową wszystkim chorym, którym towarzyszy ból i cierpienie, niezależnie od rodzaju i stadium choroby. Pacjent cierpiący z powodu bólu, zgodnie z zapisem w ustawie, powinien otrzymać pomoc od lekarza – nie tylko specjalisty, ale każdego posiadającego prawo wykonywania zawodu w Polsce.
Zasady leczenia bólu
Leczenie pacjenta z bólem powinno opierać się na:
1. Leczeniu przyczynowym – u pacjenta z bólem ostrym lub przewlekłym po zebraniu wywiadu i badaniu przedmiotowym lekarz powinien rozpoznać przyczynę bólu i rozważyć możliwości jej leczenia; przykładem takiego leczenia chorego z bólem ostrym jest unieruchomienie złamanej kończyny, leczenie przyczyny bólu pozwala na znaczne zmniejszenie dolegliwości bólowych;
2. Leczeniu objawowym – leczenie to polega na stosowaniu farmakoterapii i metod niefarmakologicznych w celu zmniejszenia nasilenia bólu i poprawy jakości życia; powinno być stosowane łącznie z leczeniem przyczynowym (ból ostry i przewlekły) lub zamiast leczenia przyczynowego (zwykle ból przewlekły), w sytuacji gdy przyczyna jest nieznana (np. fibromialgia) lub niemożliwa do usunięcia (np. bolesna polineuropatia cukrzycowa).
Wybór leczenia objawowego stosowanego łącznie z przyczynowym lub zamiast przyczynowego zależy także od: diagnostyki różnicowej zespołu bólowego, oceny stopnia nasilenia choroby (choroba nowotworowa), oceny korzyści i ryzyka proponowanej metody terapeutycznej (np. metodyinterwencyjne, silne analgetyki opioidowe).
W każdej diagnostyce i terapii pacjenta z bólem istotna jest współpraca interdyscyplinarna oraz odpowiednia komunikacja z zespołem terapeutycznym, pacjentem i jego opiekunami.
Podstawowa zasada objawowego leczenia bólu to stosowanie farmakoterapii i metod niefarmakologicznych dobranych indywidualnie dla danego pacjenta.
- farmakoterapia – analgetyki nieopioidowe, opioidy, koanalgetyki,
- metody interwencyjne (anestezjologiczne i chirurgiczne),
- fizjoterapia,
- metody psychologiczne,
- metody alternatywne i komplementarne.
Wybór metody (metod) opiera się na charakterystyce bólu, jego rodzaju, etiologii, dostępności danej metody leczniczej, jej skuteczności i bezpieczeństwie oraz indywidualnych potrzebach pacjenta.
W przypadku bólu ostrego czy związanego z chorobą nowotworową u większości pacjentów skuteczna jest odpowiednio dobrana farmakoterapia oparta na zaleceniach ekspertów zagranicznych i krajowych. Zawsze należy również rozważyć stosowanie innych metod, np. technik analgezji regionalnej. Należy pamiętać, że ból ostry powinien być leczony szybko i skutecznie.
U chorego z bólem przewlekłym zalecane jest łączne stosowanie różnych metod leczenia bólu (leczenie multimodalne, wielodyscyplinarne). Międzynarodowe Stowarzyszenie Badania Bólu (ang. Interna-tional Association for the Study of Pain – IASP) zaleca ten sposób leczenia. Ma to na celu poprawę skuteczności leczenia bólu, uzyskanie większej sprawności i poprawę jakości życia pacjentów, nawet pomimo utrzymywania się doznań bólowych. Bardzo ważne w procesie leczenia jest aktywne współuczestnictwo pacjenta i współodpowiedzialność za wynik terapii.
Zgodnie z nowoczesną koncepcją farmakoterapia bólu powinna uwzględniać: nasilenie bólu, mechanizm powstawania bólu i indywidualizację leczenia.
Najczęstsze zespoły bólowe
Bóle głowy i twarzy
Ból w obrębie głowy i twarzy jest jedną z częstych przyczyn zgłaszania się pacjentów do lekarza. Chorzy odczuwający te bóle trafiają zwykle do lekarzy pierwszego kontaktu, neurologów, laryngologów i stomatologów.
Ból w chorobie nowotworowej
Dokładna ocena występowania bólu u chorych na nowotwór jest bardzo trudna. Często dolegliwości bólowe występują już we wczesnych etapach choroby nowotworowej, a w jej fazie terminalnej ból pojawia się u większości chorych.
Ból w narządzie ruchu
Najczęściej spotykanym rodzajem bólu przewlekłego są zespoły bólowe narządu ruchu towarzyszące takim schorzeniom jak: choroba zwyrodnieniowa stawów, zapalenie stawów, zmiany pourazowe, osteoporoza, układowe choroby tkanki łącznej czy nowotwory.
Ból przebijający w chorobie nowotworowej
Ból przebijający – ostry, przemijający ból, który przyjmuje postać napadów i nakłada się
na dotychczas istniejące, stałe dolegliwości towarzyszące danej chorobie. Dotyczy 40-60% chorych leczonych z powodu bólu nowotworowego.
